Uitnodiging deelname aan het METSYS onderzoek

Doel METSYS

Het doel van METSYS (MEtabool SYndroom bij Stemmingsstabilisatoren) is het bepalen of starten van stemmingsstabilisatoren (lithium en valproinezuur) bij bipolaire stoornissen kan leiden tot het optreden van het metabool syndroom gedurende het eerste jaar van gebruik van deze middelen.

METSYS procedure in vogelvlucht

METSYS bestaat kortweg uit het meten van een aantal klinisch chemische parameters alsmede een aantal extra metingen op het moment van starten met valproinezuur of lithium alsmede 3 maanden, 6 maanden en 12 maanden na het moment van starten van deze middelen tijdens reguliere bezoeken.

METSYS is daarmee geen ingewikkeld en geen tijdrovend onderzoek. Wel hopen de METSYS onderzoekers Kim Gombert-Handoko en Ingeborg Wilting met METSYS een klinisch relevante vraagstelling op te kunnen lossen.

Momenteel doen al 5 centra mee aan METSYS, we hopen via deze oproep ook uw interesse te kunnen weken om deel te nemen. Voor mee info I.Wilting@uu.nl. of I.Wilting@umcutrecht.nl

METSYS: MEtabool SYndroom bij Stemmingsstabilisatoren

Het metabool syndroom wordt gekenmerkt door een clustering van cardiovasculaire risicofactoren; overgewicht, hypertensie, lipidenspectrumafwijkingen en insulineresistentie of glucose intolerantie (Tabel 1). Deze factoren doen de kans op diabetes mellitus, cardiovasculaire aandoeningen en vroegtijdige dood sterk toenemen. De stijgende prevalentie van het metabool syndroom en het toegenomen risico op vroegtijdige morbiditeit en mortaliteit maken dat het metabool syndroom wordt beschouwd als een van de belangrijke gezondheidsproblemen van deze tijd.

Tabel 1: Definities van het metabool syndroom
Criteria	ATP-III *	IDF^
Buikomvang (cm)	Mannen > 102 Vrouwen > 88	Mannen ≥ 94 Vrouwen ≥ 80 (Verplicht criterium)
Bloeddruk~	≥ 130/85	≥ 130/85
HDL (mmol/l)¤	Mannen < 1,04 Vrouwen < 1,29	Mannen < 1,04 Vrouwen < 1,29
Triglyceriden (mmol/l)¤	≥ 1,7	≥ 1,7
Glucose (nuchter) (mmol/l) #	≥ 5,6	≥ 5,6

* Metabool syndroom indien 3 van de 5 criteria
^ Metabool syndroom indien tenminste 2 extra criteria worden gehaald
~ of behandeld met antihypertensiva
¤ of behandeld met cholesterolverlagende medicatie
# of behandeld met insuline of hypoglycemische medicatie

Met betrekking tot psychofarmaca is men momenteel met name beducht op de metabole complicaties van de atypische antipsychotica en met name clozapine en olanzapine. Van de stemmingsstabilisatoren lithium en valproinezuur is echter ook bekend dat zij onder andere kunnen leiden tot niet geringe gewichtstoename. Binnen de psychiatrie is men momenteel met name bij schizofrene patiënten beducht op metabole complicaties. Een recent onderzoek laat zien dat de prevalentie van cardiovasculaire risicofactoren bij patienten met schizofrenie en patienten met bipolaire stoornissen ongeveer gelijk is en ongeveer tweemaal zo hoog is als in de algemene populatie (Birkenaes Abet al. J Clin Psychiatry. 2007). Dit onderzoek laat zien dat het metabool syndroom bij patienten met een bipolaire stoornis evenals bij patienten met schizofrenie in belangrijke mate voorkomt!

Het metabool syndroom kwam in dit cross-sectionele onderzoek in 24% van de patienten met een bipolaire stoornis voor en in 28% van de patienten met schizofrenie. Interessant is dat wordt opgemerkt dat de hoge prevalentie metabool syndroom bij patienten versus de algemene populatie niet kan worden verklaard door het gebruik van gewichtstoename stimulerende antipsychotica (olanzapine en clozapine) (gebruikt in 50.3% in de patienten met schizofrenie en in 26.1% van de patienten met een bipolaire stoornis). Nauwelijks wordt ingegaan op het verschil in voorkomen van gebruik van gewichtstoenamebevorderende stemmingsstabilisatoren lithium (gebruikt in 1.2% in de patienten met schizofrenie en in 20% van de patienten met een bipolaire stoornis) en gewichtstoename bevorderende antiepileptica (gebruikt in 5.5% in de patienten met schizofrenie en in 14.5% van de patienten met een bipolaire stoornis).

Met METSYS willen we de medicatiefactor in relatie tot het ontstaan van het metabool syndroom bij patienten met een bipolaire stoornis nader onderzoeken in de tijd. We hopen met METSYS de vraag te kunnen beantwoorden of het controleren op het uitblijven van het metabool syndroom ook bij patienten met een bipolaire stoornis bij wie valproinezuur of lithium wordt voorgeschreven zinvol is. Controleren op afwezigheid van het metabool syndroom gebeurd momenteel steeds meer bij patienten die met olanzapine en clozapine worden behandeld.

Welke patienten mogen meedoen aan METSYS?

Patienten mogen meedoen aan METSYS als ze ten minste 18 jaar oud zijn en starten met valproinezuur of lithium en dit middel in de twee jaar daarvoor niet hebben gebruikt.
Starters met lithium mogen dus wel valproinezuur gebruiken of in de twee jaar voorafgaand aan het atarten met lithium valproinezuur hebben gebruikt en andersom.
Patienten bij wie het metabool syndroom al is gediagnostiseerd of die een combinatie van een 1. statine of fibraat én 2. een antihypertensivum én 3. een antidiabeticum of insuline gebruiken mogen niet meedoen aan METSYS. Er zijn geen verdere beperkingen net betrekking tot gebruikte psychiatrische comedicatie.

Procedure METSYS

Tabel 2. Monitoren van parameters bij patiënten
Parameters	Start datum	3 maanden	6 maanden	12 maanden
Familieanamnese	X	–	–	–
Lengte	X	–	–	–
Gewicht (BMI)	X	X	X	X
Buikomvang	X	X	X	X
Bloeddruk	X	X	X	X
Plasma glucose (nuchter)	X	X	X	X
Plasma lipiden (nuchter)	X	X	X	X
Roken ja/nee	X	X	X	X
Bewegings- patroon +/-	X	X	X	X

METSYS is door de METIGG als niet WMO plichtig aangemerkt. Wel moet patienten om toestemming worden gevraagd mee te doen aan METSYS omdat er een aantal extra bepalingen wordt vericht (Tabel 2).

Meedoen aan METSYS kan na invullen en faxen van de patiententoestemmingsverklaring door online patienten gegevens in te voeren via de volgende link meedoen aan METSYS.

METSYS is geen ingewikkeld en geen tijdrovend onderzoek, de grootste uitdaging vormt de follow-up van geincludeerde patiënten. Wij zorgen momenteel per mail voor een reminder ongeveer 10 dagen voordat een volgend bezoek volgens onze gegevens wordt verwacht.

Belasting voor patienten

De belasting voor patienten die deelnemen aan het onderzoek is minimaal. Buiten de reguliere zorg om zal bij hen viermaal (t=0, t=3 maanden, t=6 maanden en t=12 maanden) de buikomvang, de bloeddruk en het gewicht worden gemeten. Er zal aan patiënten verder toestemming gevraagd worden om hun medicatiehistorie bij de openbare apotheek op te vragen. Onze ervaring leert dat er voor METSYS geen extra bezoeken hoeven te worden ingepland maar dat tijdens de reguliere bezoeken de METSYS parameters kunnen worden bepaald.

In bloed afgenomen ten behoeve van reguliere controle kan extra het glucose en het lipidenprofiel worden bepaald op (t=0, t=3 maanden, t=6 maanden en t=12 maanden). Tevens zullen aan patienten bij aanvang van de studie (t=0) vragen worden gesteld betreffende lengte, comorbiditeit en een familieanamnese ten aanzien van risicofactoren voor het metabool syndroom. Op de tijdstippen t=0, t=3 maanden, t=6 maanden en t=12 maanden zal de patient extra vragen worden gesteld ten aanzien van hun bewegingspatroon en hun rookgedrag.

De stand van zaken

Momenteel doen 5 centra mee aan METSYS, deze hebben bij elkaar 22 patienten geincludeerd:

10 van Reinier van Arkel (Guzelcan, Van der Vorst/Vonk, vd Moolen/van Baar, Martens, van der Gevel)
7 van St Elisabeth, Tilburg (Notten, van Laarhoven)
3 uit Altrecht (Amptmeijer, Regeer, Kupka)
1 van GGnet, Zutphen (Postma)
1 van De Geestgronden (Visser)

We hebben momenteel 19 patienten die gestart zijn met lithium en 3 met valproinezuur in METSYS geincludeerd. We hebben nog 47 patiënten nodig die starten met lithium en nog 30 die starten met valproinezuur.

Vanuit GGZ MB, Tilburg hebben van Ooij en Germans aangegeven mee te willen doen met METSYS! We hopen binnenkort de eerste GGZMB patient te kunnen includeren.
Aan een ander centrum is op hun verzoek ook al uitgebreide documentatie over METSYS opgestuurd.

Hoe mee te doen aan METSYS?

Meedoen aan METSYS is heel eenvoudig. Geinteresseerden kunnen contact opnemen met Ingeborg Wilting via I.Wilting@uu.nl of I.Wilting@umcutrecht.nl , tweede onderzoeker METSYS.

Op onderstaande link zijn te vinden:

het uitgebreide METSYS protocol,
de patienten informatie,
de toestemmingsverklaring alsmede
de brief waarin de METIGG aangeeft dat METSYS niet WMO plichtig is

Meedoen aan METSYS

We hopen dat velen zullen participeren bij METSYS om ons te helpen de klinisch relevante vraagstelling “Moeten we ook bij patienten met een bipolaire stoornis die starten met lithium of valproinezuur beducht zijn op het ontwikkelen van het metabool syndroom?” te kunnen beantwoorden.

Kim Handoko, eerste onderzoeker METSYS,
Ingeborg Wilting, tweede onderzoeker METSYS